Kush janë dijetarët

Kush janë dijetarët?

 

 

Autor: Dr. Muhamed bin Umer Bazmul, profesor në Universitetin Ummul-Kura në Mekë.

Shkëputur nga libri: “Et-Tekfîr ue dauabituhu”, fq. 38-44

Përktheu: Petrit Perçuku

 

Disa njerëz e nënvlerësojnë dijen dhe dijetarët, pasi që nuk e dinë pozitën e tyre. Ata mendojnë se dija është shtimi i fjalëve dhe hijeshimi i tyre me tregime e poema, apo shpeshtimi i predikimeve që prekin ndjenjat e njerëzve.

Disa të tjerë hamendësojnë se dijetarë janë ato koka që përzihen e flasin për ndodhitë aktuale, dhe këtë ndryshe e quajnë “fikhul-uaki’” (njohja e aktualiteteve/rrethanave), përmes të cilës shpifin ndaj udhëheqësve, pa kurrfarë udhëzimi apo largpamësie.

Tek disa të tjerë, dija nënkupton vetëm atë që gjendet në libra, andaj dhe nuk i kushtojnë vëmendje faktit që dija është përcjellje dhe kuptim, ndërsa kuptimi i saj i nënshtrohet rrugës së brezit të parë dhe takëmit më të përsosur (njerëzor): sahabëve, tabi’inëve dhe atyre që i pësuan këta në të mira, deri në Ditën e Gjykimit. Kështu, ai filloi të “emërtohet” me përpjekje në kërkimin e dijes dhe me ulje nëpër tubimet e dijetarëve, mirëpo, nuk e kuptoi se dija ka lëmi, të cilat nuk arrihen ndryshe, veçse përmes bashkëbisedimit me dijetarët dhe marrjes nga ta.

Ka njerëz të atillë që, sipas tyre, dija është udhëtimi dhe zhvendosja për t’i thirrur njerëzit!! Ata thonë: “Ne s’kemi nevojë për libra të rinj, por për thirrës dhe thirrje (da’ue).” Ky i ngratë nuk arriti të kuptojë se “ai që s’posedon diç, s’ka mundësi ta jap atë.” Si ka mundësi të thërret në fe ashtu si duhet, kur ai është injorant rreth saj, kur nuk i ka kërrusur gjunjët nëpër ligjërata të dijes; nuk ka udhëtuar tek dijetarët dhe nuk i ka shoqëruar ata; kur nuk ia ka dhënë dijes një hise të asaj që posedon dhe as të tërën, kështu që, sa i përket dijes, ai është në varfëri e shterpësi të skajshme.

Ka edhe asi njerëz që nuk dinë të dallojnë midis dijetarit dhe atij që merret me tregime e këshilla, dhe as midis tij (dijetarit) dhe nxënësit të dijes. Kështu, tek ai të gjithë janë njësojë: kërkon fetva nga ta dhe merr dije prej tyre. Madje, ndodh që e konsideron atë që flet shumë (nëpër këshilla), si njeri me dije të shumtë (fetare). Bile, bile, disa nga ta, këtë njeri e shohin në një shkallë më të lartë se dijetari. Kjo ngaqë dijetari nuk flet shumë dhe nuk merret me tregime (rrëfenja), poema, analiza dhe opinione politike!! E, Allahu ka urtësi në çdo gjë.

Andaj, myslimani ka nevojë t’i dijë cilësitë e dijetarit, ashtu siç i ka sqaruar Allahu i Madhërishëm në Kuranin famëlartë. Cilësitë e dijetarëve qartësohen nëpërmjet ajeteve të Kuranit, në të cilat janë përmendur qëndrimet e tyre:

Kthimi i gjërave të paqarta tek ato që janë të qarta është prej cilësive të atyre që janë të thelluar në dijeni.

Allahu i Lartësuar thotë: “Është Ai që të ka zbritur ty (Muhamed) Librin, disa vargje të të cilit janë të qarta e me kuptim të drejtpërdrejtë. Ato janë themelet e Librit. Kurse disa (vargje) të tjera janë jo krejtësisht të qarta. Ata, zemrat e të cilëve priren nga e pavërteta, ndjekin vargjet më pak të qarta, duke kërkuar të krijojnë pështjellim dhe duke kërkuar t’i komentojnë sipas dëshirës së vet. Por, kuptimin e tyre të vërtetë e di vetëm Allahu. Ndërsa ata që janë thelluar në dijeni, thonë: “Ne i besojmë (Kuranit). Të gjitha këto (vargje të qarta e të paqarta) janë nga Zoti ynë!” Këtë e kuptojnë vetëm mendarët.” (Al, ‘Imran, 7)

Pra, prej cilësive që Kurani ia pohon dijetarit është se ai i kthen vargjet e paqarta tek ato që janë të qarta dhe, njëkohësisht, nuk e ndjek atë që është e paqartë. Përmes kësaj cilësie dallohen pasuesit e të vërtetës e të udhëzimit nga pasuesit e tekave (bidateve) dhe të humbjes.

Është përmendur në një hadith qortimi dhe paralajmërimi nga ata që pasojnë gjërat e paqarta. Nga Aisha (radijAllahu anha) përcillet të ketë thënë: “Një ditë, i Dërguari i Allahut (sal-lAllahu alejhi ue sel-lem) e lexoi këtë ajet: “Është Ai që të ka zbritur ty (Muhamed sal-lAllahu 'alejhi ue sel-lem) Librin.” dhe tha: “Kur t’i shohësh njerëzit duke i ndjekur ato (vargje) që janë të paqarta, atëherë, dije se këta i kishte për qëllim Allahu, andaj ruajuni prej tyre.” [Buhariu, nr.4547 dhe Muslimi, nr. 2665.]

Përulja dhe nënshtrimi ndaj urdhrit të Allahut të Lartësuar është prej cilësive të atyre që u është dhënë dijenia.

Allahu i Lartësuar thotë: “Thuaj: “Besoni në të (Kuranin) apo nuk besoni, ata që u është dhënë dijenia para (shpalljes së) tij, bien në sexhde me fytyrat përtokë, kur ai u lexohet, dhe thonë: “Qoftë i lavdëruar Zoti ynë! Me të vërtetë, premtimi i Zotit është plotësuar!” Ata bien me fytyrë përtokë, duke qarë dhe ai (leximi i Kuranit) ua rrit përuljen.” (El-Isra, 107-109)

Dhe thotë i Lartësuari: “Në të vërtetë, nga robërit e Tij, Allahut i frikësohen vetëm dijetarët.” (El-Fatir, 28)

Frika (el-hashje) ndaj Allahut është cilësi, të cilën e shkakton dijenia rreth Tij.

Ndër cilësitë e dijetarit është asketizmi, pakësimi i kënaqësive të dynjasë dhe tërheqja e vërejtjes për popullin e tij.

Allahu i Lartësuar thotë: “Ndërsa njerëzit e dijshëm thoshin: “Të mjerët ju! Shpërblimi i Allahut është më i mirë për atë që beson dhe bën vepra të mira. Ai do t’u jepet vetëm të duruarve”. (El-Kasas, 80)

Nga ‘Imran El-Menkarij përcillet të ketë thënë: “Një ditë prej ditësh e korrigjova Hasen El-Basriun rreth një fjale të tij dhe i thash: “O Ebu Se’id, kështu nuk thonë fukahatë!” Ai ma ktheu: “Mjerë për ty! Po a ke parë ti ndonjëherë në jetë njeri fekih (dijetarë)!! Fekih është vetëm ai që heq dorë nga dynjaja, që lakmon në botën e përtejme, që ka dije të thellë për fenë dhe që është i vazhdueshëm në adhurimin ndaj Zotit të tij.” [Daremiu, nr. 302, Ibën Ebu Shejbe, 13/498, Ebu Nuajmi në “El-Hilje”, 2/147, Nuajm bin Hammad në shtesat që ia bëri “Zuhdit” të ibën Mubarekut, fq. 30 dhe Hatib El-Bagdadij në “El- Fekih uel- Mutefekkih”, fq. 1066-1067. Verifikuesi i Sunenit të Daremiut tha: “Zinxhiri i tij është i vërtetë.”]

Prej cilësive të dijetarëve është se dijen e kanë shpallje të qartë në zemra, kështu që feja e tyre është e ngritur mbi fakte.

Allahu i Lartësuar thotë: “Përkundrazi! Ai (Kurani) është shpallje e qartë në zemrat e atyre, të cilëve u është dhënë dija. Shpalljet Tona i mohojnë vetëm keqbërësit.” (El-‘Ankebut, 49)

Pra, dija e tyre është: ka thënë Allahu, ka thënë i Dërguari i Tij dhe kanë thënë sahabët.

Për këtë arsye, Allahu i përshkroi me atë se, ata janë Ehludh-Dhikr, dhe urdhëroi që t’i pyesim për gjërat që nuk i dimë, andaj tha: “Edhe para teje (Muhamed) kemi dërguar vetëm njerëz, të cilëve, u kemi shpallur; andaj, pyetni Ehledh-Dhikr nëse ju nuk dini!” (El-Enbija, 7)

Kështu, ata, dijen e tyre nuk e shfaqin përmes shprehjeve të gjata e elokuente, dhe as me shpeshtim të fjalëve e të transmetimeve.

Nga Hasen El-Basriu (RahimehUllah) përcillet të ketë thënë: “Kam takuar njeri që kur ulej me të tjerët, ata e shihnin si të pagojë (me të meta), mirëpo, ai nuk ishte i tillë. Përkundrazi, ai ishte fekih (dijetar) mysliman.” [Përcjellë nga Uekiu në Kitabuz-Zuhd (1/307, nr. 80), Ebu Hajtheme në Kitabul-Ilm, (fq. 10), Ahmed bin Hanbel në Ez-Zuhd, (fq. 320). Verifikuesi i Zuhdit të Uekiut tha: “Transmetuesit e tij janë të besueshëm dhe zinxhiri i tij është i ngjitur.” Them (shejh Muhamedi): “Zinxhiri i tij është i saktë.”]

Them (shejh Muhamedi): “Kjo ishte gjendja e tyre (radijAllahu anhum ue erdahum), dhe ishte frika ndaj Allahut dhe urrejtja e famës, ajo që i bënte të jenë të heshtur. Ata, dijen e kishin shpallje të qartë në zemra.”

Njëri nga selefët kishte thënë: “Dija nuk arrihet me transmetime të shumta, por dijetar është ai që e pason dhe e zbaton dijen, si dhe që i ndjek sunetet, edhe nëse ka dije të pakët.” [El-Xhamiu li shu’abil-iman (4/433, nr. 1684), Iktidaul-ilmil-amel i hatib El-Bagdadit (24), siç përcillet nga Ibrahim El-Hauas.]

Ibën Uehbi thotë: “E kam dëgjuar Malik bin Enesin duke thënë: “Dija nuk arrihet me transmetime të shumta, por ajo është dritë që Allahu e vendosë në zemra.” [El-Muhaddithul-fasil (fq. 558) dhe El-Xhamiu li ahlakir-raui ue adabis-sami’i (2/174).]

Do të thotë: frika ndaj Allahut nuk arrihet me transmetime të shumta, por dija, ndjekjen e të cilës Allahu e bëri obligim, është Kurani, Suneti dhe ato që janë përcjellë nga sahabët dhe nga imamët e myslimanëve që erdhën pas tyre. Andaj, kjo nuk arrihet ndryshe, veçse me anë të rivajetit (transmetimit), ndërsa me fjalën e tij “dritë” ai kishte për qëllim kuptimin e dijes dhe njohjen e domethënieve të saj. [Shih tefsirin e ibën Kethirit, ajeti 28 i sures Fâtir.]

Aun bin Abdullah transmeton nga ibën Mes’udi fjalën e tij: “Dija nuk merret nga grumbullimi i haditheve, por nga frika (ndaj Allahut).” [Përcjellë nga Taberani në El-Mu’xhemul-Kebir (9/105, nr. 8534) dhe Ebu Nu’ajm në El-Hilje, (1/131). Autori i Mexhme’uz-Zeuaid (10/235) tha: “Zinxhiri i tij është i mirë, përveçqë Auni nuk e ka takuar ibën Mes’udin.”]

Dhehebiu (v. 748 h. RahimehUllah) shënon: “Dija nuk arrihet me transmetime të shumta, por ajo është dritë që Allahu e vendosë në zemër, me kusht që njeriu të pasojë dhe të ikë nga epshet (tekat) dhe nga shpikja në fe (novacionet). Allahu na dhëntë sukses drejt bindjes ndaj Tij!” [Sijer A’lam En-Nubela (13/323).]

Ibën Rexhebi (v. 795 h. RahimehUllah) shkruan: “Shumë prej të mëvonshmëve u mashtruan me këtë, duke menduar se kushdo që flet dhe polemizon shumë rreth meseleve të fesë, është më i ditur sesa ai që nuk është i tillë. Mirëpo kjo është injorancë e qartë. Shiko sesi ishin sahabët e mëdhenj dhe dijetarët në mesin e tyre si: Ebu Bekri, Umeri, Aliu, Mua’dhi, ibën Mes’udi dhe Zejd bin Thabiti. Thëniet e tyre ishin më të pakta se ato të ibën Abbasit, edhe pse ata ishin më të ditur se ai. Po ashtu, thëniet e tabi’in- ëve ishin më të shumta se fjalët e sahabëve, edhe pse këta të fundit qenë më të ditur se ata. Gjithashtu, thëniet e tabi’ tabi’in-ëve ishin më të shumta se ato të tabi’inëve, por, tabi’inët kishin dije më shumë se ta. Pra, dija nuk ka të bëjë me transmetimet dhe të folmet e shumta, por ajo është dritë që hidhet në zemër, nëpërmjet të cilës njeriu e kupton të vërtetën, e dallon atë nga e kota, dhe pastaj për këtë, shprehet me fjalë të shkurta, përmes së cilave arrihen synimet. Profetit (sal-Allahu alejhi ue sel-lem) i ishin dhënë fjalët përmbledhëse dhe njëkohësisht të shkurtra.” [Fadlu ilmis-selef ala ilmil-halef (fq. 62-63).]

Ndër cilësitë e dijetarëve është besimi i tyre se e vërteta dhe udhëzimi qëndrojnë tek ndjekja e asaj që Allahu i Lartësuar ka zbritur.

Allahu i Lartësuar thotë: “Kjo është rruga Ime e drejtë; prandaj ndiqeni e mos shkoni rrugëve të tjera që t’ju shmangin nga rruga e Tij. Kjo është ajo që ju porosit Ai për t’u ruajtur nga të këqijat.” (El-En’am, 153)

Pra, dijetarët nuk e pasojnë dhe nuk e marrin si pikënisje mendimin.

Ata që veprojnë asisoj janë pikërisht injorantët, të cilët i kishte për qëllim i Dërguari (sal-lAllahu alejhi ue sel-lem), siç përcillet nga Abdullah bin Amër bin El-As të ketë thënë: “E kam dëgjuar të Dërguarin e Allahut (sal-lAllahu alejhi ue sel-lem) duke thënë: “Vërtet, Allahu nuk e largon dijen duke e hequr atë nga mesi i njerëzve, por e largon duke ua marr shpirtin dijetarëve. E, kur të mos e lë asnjë dijetar, atëbotë njerëzit u referohen kokave injorante, të cilët kur të pyeten, japin përgjigje pa pasur dije. Dhe kështu e humbin vetën dhe të tjerët.” [Buhariu (100) dhe Muslimi (2673).]

Pra, ky hadith na tërheq vërejtjen që të mos u kthehemi atyre për t’i pyetur e për të marr fetva dhe vendime rreth gjendjeve të rënda që e godasin ummetin.

Prej formave të pasimit të mendimit është marrja me analiza gazetareske dhe ndjekja e lajmeve nëpër revista, pastaj bërja e tyre si bazë në këshillimin dhe udhëzimin e masës së rëndomtë të myslimanëve.

Prej pasimit të mendimit është edhe: përkushtimi i disave që të jenë prezent gjatë ngjarjeve që ndodhin, me ndonjë koment, apo hytbe, apo ligjëratë. E kjo, s’është gjë tjetër, veçse një opinion. Ndërkohë që ata, që u është dhënë dijenia, e dinë se ajo, që Allahu ka zbritur, është e vërteta, e cila të udhëzon në rrugën e të Plotfuqishmit dhe të Denjit për çdo lavd.

Kështu, prej cilësive të dijetarëve është lënia e taklid-it (pasimit të verbër), ngaqë mukal-lidi (ai që pason verbërisht) e merr fjalën e tjetërkujt pa kurrfarë argumenti dhe nuk është pasues. Sepse, pasimi nënkupton t’ia marrësh fjalën atij që argumenti ta bën për detyrë një gjë të tillë (marrjen e fjalës së tij). Dija është ajo që është bërë e qartë dhe është vërtetuar, ndërsa, mukal-lidi nuk e di argumentin, andaj dhe nuk ka dije.

E nëse thuhet: “A do të thotë kjo që mukal-lidi nuk është dijetar?”

Përgjigjja: “Po, mukal-lidi nuk është dijetar, dhe disa dijetarë kanë përcjellë konsensus rreth kësaj çështje.”

Ndërmjet cilësive të dijetarëve është se ata i kuptojnë shembujt që Allahu i sjellë në Kuranin fisnik.

Allahu i Lartësuar thotë: “Këta shembuj Ne ua paraqesim njerëzve, por ata nuk i kupton kush, përveç dijetarëve.” (El-‘Ankebut, 43)

Prej cilësive të dijetarëve është se ata janë të denjë për hulumtime/shqyrtime dhe kanë kuptim të thellë.

Allahu i Lartësuar thotë: “Kur atyre u vjen ndonjë lajm i rëndësishëm që ka të bëjë me sigurinë ose frikën, ata e përhapin (pa e vërtetuar mirë). Por, në qoftë se këtë lajm do t’ia përcillnin (për shqyrtim) të Dërguarit dhe parisë, hulumtuesit do ta merrnin vesh prej tyre (se çfarë lajmi duhet përhapur e çfarë jo). Sikur të mos ishte mirësia e Allahut dhe mëshira e Tij, ju të gjithë do të ndiqnit djallin, përveç një numri të vogël.” (En-Nisa, 83)

Ebu Hatim Er-Razij (RahimehUllah) thotë: “Dija tek ne përbën atë që ka ardhur nga Allahu i Lartësuar: ajetet shfuqizuese të Kuranit dhe jo të shfuqizuara, pastaj hadithet e vërteta të përcjella nga i Dërguari i Allahut (sal-lAllahu alejhi ue sel-lem), të cilat nuk hidhen poshtë (nga hadithe tjera), pastaj ato që janë përcjellë nga grumbulli i sahabëve, për të cilat ata kishin njëzëshmëri. E, kur ata (sahabët) të kenë mospajtime, nuk dilet jashtë tyre. E nëse kjo (nga sahabët) nuk dihet dhe nuk kuptohet, atëherë, dija merret nga tabi’inët. E, nëse nuk gjendet tek ta, atëherë, prej imamëve të fesë, që ishin pasues të tyre, si: Ejjub Es-Sihtijanij, Hammad bin Zejd, Hammad bin Seleme, Sufjani, Maliku, El-Euza’ij dhe El-Hasen bin Salih. E, nëse nuk gjendet tek këta, atëherë merret prej çiftit të AbduRrahmân bin Mehdij, Abdullah bin El-Mubarek, Abdullah bin Idris, Jahja bin Adem, ibën ‘Ujejne dhe Ueki’ bin Xherrah. Pas tyre vijnë: Muhamed bin Idris Esh-Shafi’ij, Jezid bin Harun, El-Humejdij, Ahmed bin Hanbel, Is’hak bin Ibrahim El-Handhalij dhe Ebu ‘Ubejd El-Kasim bin Sel-lam.”

Ibën Kajjim El-Xheuzijje (RahimehUllah), duke u ndërlidhur me fjalët e Ebu Hatimit thotë: “Kjo është rruga e dijetarëve dhe imamëve të fesë, pra, konsiderimi i thënieve të këtyre (që u përmendën më lartë) karshi Kuranit, Sunetit dhe thënieve të sahabëve, si pozitën e tejemmumit. Tejemmmumi merret kur nuk ka ujë, ndërkaq, këta të mëvonshmit, pasuesit e verbër, e zgjodhën tejemmumin, edhe pse uji është në mesin e tyre dhe përdorimi i tij është shumë më i lehtë sesa ai (tejemmumi).”[I’lam El-Muvek-ki’in (2/248).]

Nëse thuhet: “Edhe racionalistët hulumtojnë (rreth meseleve të fesë), andaj, si ka mundësi të jetë kjo cilësi e dijetarëve?!”

Përgjigjja: Hulumtimi (shqyrtimi) i mirëfilltë, që është cilësi e dijetarit, qëndron mbi baza të vendosura nga dijetarët dhe merret nga Kurani i Madhërishëm dhe nga Suneti i pastër, sipas kuptimit të selefëve të mirë (riduanullahi ‘alejhim).

Ndërkaq, bazat e racionalistëve ndryshojnë nga kjo rrugë, si në pikëpamje, ashtu edhe në shqyrtim. Kështu, vendimet nga Kurani dhe suneti ata i nxjerrin duke u mbështetur në anën gjuhësore, ndërsa, disa të tjerë, duke mbështetur në anën gjuhësore dhe në mendjet e tyre. Ka edhe të tillë që këtë e bëjnë duke u mbështetur në indikatorë dhe shfaqje që vijnë nga zemra. Kështu mendojnë ata!!

Ka edhe asi që këtë e bëjnë duke u mbështetur vetëm në fikhun e Ehlul-Bejtit.

Mirëpo, tërë kjo është shqyrtim (hulumtim) sipas rrugës së gabuar.

Andaj, të denjët për shqyrtim të mirëfilltë janë dijetarët, dhe ai (shqyrtimi i mirëfilltë) është që nxirret nga Kurani dhe Suneti, sipas kuptimit të selefëve.

Pra, dijetarët janë ata që i shqyrtojnë ashtu si duhet gjërat kur të vijnë ngjarjet tronditëse dhe sprovat; ata e njohin fitnen kur ajo vije, ndërkaq, kur fitneja të largohet, atë e njeh secili.

Nga Zurejku nga Ebu Es-Sulejl përcillet të ketë thënë: “Shkova tek Sile bin Eshjem dhe i thash: “Më mëso prej asaj që Allahu të ka mësuar!” Ai ma ktheu: “Ti sot je sikur unë ditën kur shkova tek shokët e Profetit (sal-lAllahu alejhi ue sel-lem) dhe u thash: “Më mësoni prej asaj që Allahu ju ka mësuar!” Ata më thanë: “Këshillo për Kuranin dhe këshilloji myslimanët, përkushtohu në lutjen drejtuar Allahut, aq sa ke mundësi dhe mos u bëj i vrarë i shkopit, i vrarë për filan familjen apo për filan familjen. Ki kujdes nga disa njerëz që thonë ne jemi besimtarë, por s’kanë të bëjnë asgjë me besimin; ata janë el-harûrijje (havarixhët).”

Zurejku thotë: “E kam dëgjuar Hasenin duke thënë: “Kur të vijë fitneja, atë e njeh çdo dijetar, ndërsa, kur të largohet, atë e njeh secili injorant.” [Përcjellë nga ibën Sa’d në Et-Tabekat (7/166), Buhariu në Et-Ta’rih El-Kebîr (4/321) dhe Ebu Nu’ajm në El-Hilje (9/24).]

Pra, këta janë dijetarët të cilëve duhet t’u kthehemi për t’i njohur këto gjëra dhe vendime, dhe, elhamdulilah, në vendin tonë (Arabinë Saudite) ata janë të shumtë. Në krye të tyre qëndron shkëlqesia e tij, myftiu, pastaj Komisioni i dijetarëve të mëdhenj, Komisioni i përhershëm për fetva, si dhe dijetarët e tjerë që janë të një rangu me këta, të cilët janë të njohur me dije dhe me pasim të Sunetit. Allahu i mëshiroftë ata që kanë vdekur dhe i ruajt, i udhëzoftë, i forcoftë dhe u dhëntë sukses të gjallëve. Amin!